Street-art w Toruniu
Street-art uznawany jest za dziedzinę sztuki obejmującą dzieła tworzone w przestrzeni publicznej. Do tej kategorii twórczości zalicza się również umieszczane w miejskim krajobrazie przykłady wielkoformatowej grafiki naściennej, obrazów, rysunków, podpisów wykonywanych na zlecenie lub bez pozwolenia – anonimowo.
W Toruniu, jak w każdej przestrzeni miejskiej, znaleźć można liczne przykłady sztuki street-art – mowa tu nie tylko o barwnych graffiti tworzonych nielegalnie na wolnych skrawkach murów, ale przede wszystkim o legalnych wielkopowierzchniowych muralach, które tematyką często nawiązują do konkretnych wydarzeń z dziejów miasta.
Przykłady toruńskiego street-artu skupiają się przede wszystkim w 3 częściach miasta / dzielnicach. Są to: Stare Miasto, Bielany (głównie okolice miasteczka uniwersyteckiego) oraz os. Na Skarpie. Poza tymi obszarami twórczość związana z grafiką naścienną występuje nieco rzadziej.
Oto co zainteresowani sztuką street-art mogą w Toruniu zobaczyć:
Mapa toruńskich murali i trasy ich zwiedzania
Stare Miasto
Mural Miasto stoi nad wodą gładką jak pamięć lustra
ul. Podmurna 56
Grafika, którą znaleźć można na bocznej ścianie jednej z kamienic przy ul. Podmurnej, przedstawia plan Torunia z połowy XVII w. Rycina pochodzi z dzieła Teatrum Europaeum autorstwa Matthäusa Meriana. Widoczny powyżej rysunku cytat to fragment jednego z wierszy Zbigniewa Herberta - poety, który na przełomie lat 40. i 50. studiował na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Mural Wspomnienie Holandii
ul. Podmurna 52
Mural Wspomnienie Holandii mieści się zaraz na przeciw malowidła opisanego wyżej (Miasto stoi...). Powstał on z okazji 30-lecia podpisania w 1988 r. umowy partnerskiej między Toruniem a Lejdą. Na ścianie kamienicy przeczytać można wiersz Hendrika Marsmana Wspomnienie Holandii, powyżej którego znajduje się malowidło Iwony Liegmann nawiązujące do utworu.
Graffiti Super Mario
ul. Zaszpitalna
Przy jednej z wąskich uliczek toruńskiej starówki - Zaszpitalnej (nazwa od mieszczącego się obok szpitala wojskowego) znaleźć można bardzo rozbudowaną grafikę umieszczoną na murze oddzielającym poszczególne parcele miejskie. Motywem przewodnim graffiti jest kultowa gra video - Super Mario. Malowidła ciągną się kilkadziesiąt metrów, od ul. Wysokiej do ul. Jęczmiennej.
Mural Piecza Toruńska
ul. Szumana
Malowidło przedstawia anioła i gotyckie budynki, które autor projektu i murala - Jakub Brodzik - umieścił na drzewie. To nawiązanie do legendy mówiącej o początkach miasta. Jednym z założeń dzieła było zachowanie rosnącego przy budynku drzewa i ono właśnie jest także integralną częścią tego projektu.
Mural Przeznaczenie jest koncepcją anachroniczną
ul. Wola Zamkowa
Mural prezentujący hasło Przeznaczenie jest koncepcją anachroniczną umieszczony jest na ściance zatoczki przy ul. Wola Zamkowa, znajdującej się "na tyłach" Baju Pomorskiego w Toruniu.
Mural Flisem przez historii Torunia odmęty
ul. Przedzamcze
Nieopodal Młodzieżowego Centrum Kultury przy ul. Przedzamcze znaleźć można kolejny kilkudziesięciometrowej długości mural, tym razem odwołujący się do flisaczego dziedzictwa Torunia i jego nierozerwalnego związku z Wisłą. Druga część malowidła nawiązuje do legendy o toruńskim smoku (którego figurkę znaleźć można po drugiej stronie ulicy), widzianego ponoć w tym miejscu przed ponad 250 laty.
Mural przy ul. Ciasnej
ul. Ciasna
Mural nawiązuje do popularnego w późnym średniowieczu motywu alegorycznego tańca śmierci (danse macabre), w obliczu której wszyscy, bez względu na swój status, jesteśmy równi. Autorem murala jest artysta Andrzej Poprostu.
Mural Pasja
Plac Podominikański
Na wysokiej tylnej ścianie jednej z kamienic widocznej z placu, gdzie znajdują się ruiny kościoła św. Mikołaja i klasztoru Dominikanów (przy. ul Dominikańskiej), znaleźć można wizerunek obrazu pasyjnego z końca XV w. Średniowieczne dzieło nieznanego autora wystawione jest dziś w prezbiterium toruńskiego kościoła św. Jakuba, do którego przeniesione zostało właśnie z rozebranego w XIX w. kościoła dominikańskiego.
Bielany
Mural Walka z wiatrakami
ul. Gagarina 32
Mural przedstawiający scenkę nawiązującą do powieści o Don Kichocie można znaleźć na bocznej ścianie jednego z bloków stojących przy ul. Gagarina, mieszczącej się w okolicach miasteczka uniwersyteckiego. Malowidło autorstwa Andrzeja Poprostu powstało w 2016 r.
Mural Plan perspektywiczny Torunia według Mateusza Meriana z 1642
ul. Gagarina 44
Kolejny wielkoformatowy mural, który oglądać można na bocznej ścianie bloku stojącego przy ul. Gagarina. Przedstawiona grafika ukazuje plan perspektywiczny Torunia z XVII w. z okalającymi miasto bastionami i nowożytną fosą. Malowidło stanowi część Toruńskiego Szlaku Murali Patriotycznych.
Mural ekologiczny
ul. Gagarina 60
W bezpośrednim sąsiedztwie poprzedniego malowidła można znaleźć kolejny przykład toruńskiego street-artu. Tym razem tematem przewodnim jest woda, która nawadnia pobliską roślinność. Autorem malowidła powstałego w 2016 r. jest Andrzej Poprostu.
Mural Kadry z życia gen. Elżbiety Zawackiej
ul. Gagarina 132
Na bocznej ścianie wieżowca stojącego na przeciwko Rektoratu Uniwersytetu Mikołaja Kopernika znajduje się mural poświęcony Honorowej Obywatelce Miasta Torunia, gen. Elżbiecie Zawackiej. Słynna cichociemna w latach 1975-2009 mieszkała w budynku, który od 2015 r. ozdabiany jest przez niniejsze malowidło. Jego autorami są Andrzej Poprostu i Damian Jędrzejewski.
Mural kosmiczny
ul. Gagarina 152
Dzięki wygranej Torunia w głosowaniu związanym z konkursem Dulux Let’s Colour z 2013 r. jeden z pawilonów znajdujących się przy ul. Gagarina (nr 152) otrzymał nietypową szatę graficzną. Tamtejszy mural o tematyce związanej z kosmosem został wykonany przy zorganizowanej akcji, w której wzięło udział ponad 600 mieszkańców miasta.
Mural Toruński elementarz polski
ul. Fałata 68 (od strony ul. Łukasiewicza)
Mural przedstawiający okładkę Toruńskiego Elementarza Polskiego z obrazkami zastosówanego do potrzeb dzieci uczących się w szkole tylko po niemiecku, wydanego w 1910 r. i drukowanego dawniej w Toruniu, znaleźć można w okolicach opisywanego wcześniej pawilonu. Malowidło jest kolejnym punktem na trasie Toruńskiego Szlaku Murali Patriotycznych. Grafika powstała w 2017 r.
Mural II pokój toruński
ul. Fałata 54-58 (od strony ul. Łukasiewicza)
Przy ul. Łukasiewicza znajdziemy kolejną wielkoformatową grafikę stanowiącą część Toruńskiego Szlaku Murali Patriotycznych. Tym razem przewodnim tematem jest II pokój toruński zawarty w 1466 r. między Królestwem Polskim a Państwem Zakonu Krzyżackiego. Postaci przedstawione na malowidle są odwzorowaniem tych znajdujących się na obrazie Mariana Jaroczyńskiego, który oglądać można w galerii malarstwa w Ratuszu Staromiejskim. Mural powstał w 2017 r.
Mural Obywatel GC
ul. Reja 25
Kolejny mural mieści się kilkadziesiąt kroków od dwóch poprzednich. Malowidło ukazuje wizerunek jednego z najpopularniejszych torunian czasów współczesnych - Grzegorza Ciechowskiego, lidera grupy Republika. Widoczny u dołu cytat pochodzi z utworu Nie pytaj o Polskę, który w 1988 r. ukazał się na drugim solowym albumie artysty Tak! Tak!. Mural powstał pod koniec 2020 r.
Mural Uczelnia Badawcza
ul. Reja 25
Po przeciwnej stronie budynku ozdobionego grafiką z Grzegorzem Ciechowskim znaleźć można mural autorstwa Andrzeja Poprostu z 2020 r. Upamiętnia on fakt przyznania w 2019 r. Uniwersytetowi Mikołaja Kopernika w Toruniu przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego statusu Uczeli Badawczej, zarezerwowanego dla najlepszych polskich ośrodków naukowych.
Mural Gagarin nad Toruniem
ul. Gagarina 170
Kolejnym muralem, który znaleźć można w sąsiedztwie miasteczka uniwersyteckiego jest ten przedstawiający statek kosmiczny Wostok, w którym zasiada pierwszy człowiek w kosmosie - Jurij Gagarin, patron pobliskiej ulicy. Przelatuje on akurat nad toruńską starówką i słynnym astronomem - Mikołajem Kopernikiem.
Mural w układzie geometrycznym
ul. Gagarina 185
Ten sam blok mieszkalny, na którym oglądać można grafikę z podróżującym Gagarinem ozdobiony został także innym barwnym malowidłem - w układzie geometrycznym. Mural ten można znaleźć w połowie długości budynku, na ścianach przejścia poprowadzonego przez jego środek.
Mural Gagarin nad Toruniem (c.d.)
ul. Gagarina 200
Dalsza część lotu pierwszego kosmonauty, ukazanego na grafice z drugiego końca budynku (Gagarina 170). Tym razem widzimy kosmicznego bohatera w całej okazałości, kiedy pozdrawia wojskowym gestem zdumionego toruńskiego astronoma.
Mural leśny
ul. Gagarina 206
Vis-à-vis grafiki z lecącym Gagarinem, na bloku mieszkalnym obok, oglądać można długie na kilkadziesiąt metrów malowidło przedstawiające krajobraz gęstej puszczy.
Graffiti za apteką
ul. Gagarina 212
Na tyłach apteki mieszczącej się w pawilonie stojącym przy skrzyżowaniu ulic Gagarina i Sienkiewicza znaleźć można barwne graffiti, idealnie wkomponowane pomiędzy kanciaste elementy architektoniczne i instalacje techniczną budynku.
Mural fantazyjny
ul. Gagarina 35
Po drugiej stronie ul. Gagarina, w sąsiedztwie Wydziału Teologicznego UMK znajdziemy rozbudowany, namalowaną na kilku fragmentach murów grafikę z fantazyjnymi scenkami.
Bydgoskie Przedmieście i os. Młodych
Mural Toruń wraca do Polski
ul. Gałczyńskiego 48
Powstały w 2017 r. mural przy os. Młodych jest kolejnym przystankiem na Toruńskim Szlaku Murali Patriotycznych. Tematem grafiki jest powrót Torunia do Polski w styczniu 1920 r. i wkroczenie do miasta wojsk polskich pod dowództwem widocznego na muralu gen. Józefa Hallera.
Mural Czytamy, nie pękamy
okolice ul. Bydgoskiej 72
Na tyłach budynku parkowego baru, znajdującego się przy skrzyżowaniu ulic Bydgoska i Sienkiewicza znaleźć można ciekawy mural autorstwa Andrzeja Poprostu. Tematem przewodnim jest tym razem słowo pisane.
Mural na transformatorze
ul. Danielewskiego
Na skraju Parku Miejskiego na Bydgoskim Przedmieściu, od strony ul Danielewskiego znaleźć można budynek transformatora udekorowany kolejnym barwnym malowidłem. Nie trudno tu trafić, gdyż jaskrawe kolory dadzą się zauważyć nawet z większej odległości.
os. Mokre i Jakubskie Przedmieście
Mural Brama
ul. Chrobrego 5-9, 13-17, 21-25
Przy ul. Chrobrego, na bocznych ścianach trzech stojących obok siebie bloków mieszkalnych w 2017 r. stworzono zespół murali, na podstawie których prześledzić można transformację życia osiedlowego i muzyki młodego pokolenia z lat 70., 90., i czasów obecnych. Autorem projektu jest Andrzej Poprostu.
Mural Czarodziejskie Drzewo
ul. Targowa 15-17
Na budynku Szkoły Podstawowej nr 2 przy ul. Targowej znaleźć można ciekawą grafikę przedstawiającą zaczarowane drzewo. Mural powstał w 2016 r. wg projektu Ryszardy Rochowczyk - szkolnej nauczycielki plastyki.
Podgórz
Wagon
ul. Hallera 64
Humorystycznie przedstawiony wagon z pracownikami kolei znajduje się obok skrzyżowania ul. Złotej i Hallera.
Podgórz Wita
ul. Poznańska 3
Kierując się w stronę osiedla Podgórz od strony mostu im. J. Piłsudskiego, na bocznej ścianie kilkukondygnacyjnego budynku mieszkalnego znajdziemy mural z przedstawieniem balona z powitalnym napisem, a poniżej także postać Kazimierza Rypyścia stojącego na gruzach cegielni. Projekt: Sara Tomczyk.
Podgórz 2021
ul. 63. Pułku Piechoty 77a
Mural przedstawia charakterystyczny element Podgórza: dworzec kolejowy Toruń Główny.
os. Na Skarpie
Mural Mieszkania
Szosa Lubicka i ul. Ślaskiego
Przy skrzyżowaniu Szosy Lubickiej i ul. Ślaskiego, obok marketu budowlanego, na ścianie bocznej pobliskiego bloku mieszkalnego - jednego z najwyższych budynków w Toruniu - znaleźć można mural przedstawiający transformację polskiego społeczeństwa, żyjącego w budynkach z wielkiej płyty na przełomie ostatnich kilkudziesięciu lat. Temat ujęto w formie przekroju przez kondygnacje budynku, na których ukazane są perypetie mieszkańców tych okolic od przedednia powstania osiedli Na Skarpie i pobliskiego Rubinkowa. Mural powstał w 2014 r. Jego autorem jest Andrzej Poprostu.
Mural As lotnictwa
ul. Suleckiego 4
Kolejny mural na Toruńskim Szlaku Murali Patriotycznych upamiętnia wydarzenia, które miały miejsce w Toruniu na początku września 1939 r., kiedy to atakujące tereny miasta lotnictwo III Rzeszy spotkało się z oporem III dywizjonu myśliwskiego 4 pułku lotniczego w Toruniu i przyszłym asem lotnictwa - ppor. Stanisławem Skalskim, który w ciągu pierwszego tygodnia wojny strącił 5 samolotów wroga, stając się tym samym najskuteczniejszym polskim lotnikiem kampanii wrześniowej. Widoczna na grafice maszyna to samolot myśliwski PZL P.11c, biorący udział w ówczesnych wydarzeniach.
Mural Nauka
ul. Przy Skarpie 13
Na budynku Zespołu Szkół nr 28 w Toruniu znaleźć można mural ukazujący potencjał nauki. Autorem projektu jest Andrzej Poprostu.
Mural Julian Fałat
ul. Prejsa 2
Przy ul. Konstytucji 3 Maja, niedaleko osiedlowej przychodni medycznej znaleźć można sporych rozmiarów mural, zlokalizowany na bocznej ścianie jednego z tamtejszych bloków. Upamiętnia on postać słynnego mieszkańca Torunia - Juliana Fałata - jednego z najwybitniejszych polskich akwarelistów, który w latach 20. XX w. współtworzył toruński ośrodek życia kulturalnego, sam Toruń zaś był często tematem jego prac. Mural powstał w 2017 r.
Mural Karolina
ul. Wyszyńskiego 11
Na jednym z wieżowców mieszczącym się w części osiedla Na Skarpie nazwanym Karolina umieszczono mural przedstawiający kobietę aktywną, która żadnego sportu się nie boi. Mural autorstwa Andrzeja Poprostu powstał w 2014 r.
Ekomural nr 1
ul. Szarych Szeregów 2
Seria ekomurali, które znaleźć można we wschodniej części osiedla Na Skarpie ukazuje ewolucję pozyskiwania energii przez człowieka. Pierwsze z malowideł przedstawia najdawniejsze dzieje ludzkości, czasy ujarzmienia ognia, zsyłanego człowiekowi przez naturę w formie błyskawicy wywołującej pożar.
Mural Hard Times
ul. Szarych Szeregów 1
Na tylnej ścianie osiedlowego sklepu spożywczego, widocznej od strony ul. Ligi Polskiej zobaczyć można kilkunastoletnie już graffiti, które w krótki sposób podsumowuje czasy dla nielegalnego street-artu.
Mural Dywizjon 306
ul. Witosa 2
Nieopodal wspomnianego wcześniej sklepu osiedlowego znaleźć można kolejną wielkoformatową grafikę stanowiącą część Toruńskiego Szlaku Murali Patriotycznych. Tym razem na pierwszym planie oglądać możemy samolot wchodzący w skład sformowanego w sierpniu 1940 r. w Wielkiej Brytanii dywizjonu 306, zwanego Toruńskim. W jego szeregach znaleźli się piloci 4 pułku lotniczego, stacjonującego do września '39 w Toruniu.
Ekomural nr 2
ul. Witosa 2
Drugi z serii ekomurali poświęcony jest energii elektrycznej i jej wpływowi na życie człowieka. Olbrzymie ilości energii pozyskiwanej z surowców kopalnych zapoczątkowały rewolucję techniczno-przemysłową, która trwa po dziś dzień. Zmienia ona jednak nie tylko środowisko społeczne, ale także naturalne.
Ekomural nr 3
ul. Witosa 4
Po przeciwnej stronie muralu prezentującego elektryczność przedstawiono konsekwencje nielimitowanego eksploatowania surowców naturalnych przez człowieka, w celu zaspokojenia jego potrzeb energetycznych. Ukazana dewastacja środowiska zdaje się być punktem zwrotnym w relacjach społeczeństwo-natura.
Ekomural nr 4
ul. Witosa 5
Czwarty ekomural znaleźć można 100 metrów od dwóch poprzednich. Ukazuje on alternatywne źródła energii, które już dziś wykorzystywane są z sukcesami. Dzięki nim wpływ człowieka na środowisko staje się coraz mniej destrukcyjny.
Ekomural nr 5
ul. Witosa 9
Do pełnej symbiozy człowieka i natury jeszcze trochę brakuje, ale ukazana na ostatnim z serii ekomurali przyszłość maluje się w tej kwestii zdecydowanie pozytywnie.
Mural Kopernik i miód
ul. Szosa Lubicka 170
Kolejną gigantyczną grafikę na bocznej ścianie wieżowca z wielkiej płyty oglądać możemy z okolic skrzyżowania ul. Olsztyńskiej oraz Szosy Lubickiej. Mural przedstawia najznamienitszego torunianina w historii miasta - Mikołaja Kopernika i rój pszczół "ciągnący" do miodu. W głowie astronoma kiełkuje nowy pomysł: a gdyby go tak dodać do ciasta...
Mural Kobiety toruńskiej niepodległości
ul. Jamontta 2
Ostatni mural na naszej trasie toruńskiego street-artu jest zarazem najnowszym. Powstał w 2020 r., a więc sto lat od momentu, kiedy to Toruń po prawie 130 latach powrócił do Polski. Grafika ukazuje kobiety, które w okresie międzywojennym zasłużyły się dla miasta poprzez swoją działalność społeczną - Helenę Piskorską, Halinę Urbańską, Wandę Szuman oraz Helenę Steinbornową. Malowidło odsłonięte zostało 11 listopada.
Na koniec - ciekawostka.
Na bocznych elewacjach bloków mieszkalnych wznoszonych w latach 80. na os. Na Skarpie widniały dawniej przeróżne mozaiki i płaskorzeźby. Wraz z biegiem lat zostały one przykryte kolejnymi warstwami izolacji i tynku. Przy skrzyżowaniu ul. Wyszyńskiego i Tłoczka wciąż jednak znaleźć można taką mozaikę w formie zegara słonecznego, działającego zgodnie z czasem zimowym.
